अरुण गोखले
स्त्री जन्माला वेगवेगळ्या पायरीवर वेगवेगळा अर्थ प्राप्त होत असतो. लेकीच्या जन्माकडे कुटुंबात “पहिली बेटी धनाची पेटी’ अशा अर्थाने पाहिले जाते. जेव्हा ती कुमारिकेच्या अवस्थेतून चिं सौ कां या नव्या भूमिकेसाठी नटविली सजविली जाते तेव्हा तिच्या अंगावर चढविल्या जाणाऱ्या प्रत्येक सौभाग्यालंकाराचा दागिना हा तिला तिच्या नव्या कर्तव्याची, भूमिकेची जाणीव करून देत असतो. सौभाग्याचं लेणं लेवून आपल्या पतीच्या नावाचे कपाळी कुंकू लावताना तिला काय आणि नेमका कोणता अवर्णनीय असा आनंद होतो, ते तीच जाणे. एक गोष्ट मात्र खरी की हा सौभाग्यवतीचा साज अंगावर लेण्यासाठी ती आतूर असते.
मामाने दिलेली पिवळी साडी नेसून दागदागिने घालून हातीच्या भरलेल्या हिरव्या चुड्याच्या किणकिण आवाजाच्या साक्षीने ती नववधू जेव्हा गौरीहराच्या पूजेस बसते तेव्हा ती आपल्या समोरच्या देवतेस हेच मागणे मागत असते की “हे देवी! तुझ्या मंगल आशीर्वादाने अंगी चढलेला हा सौभाग्यवतीचा साज आणि हा हातीचा चुडा अक्षय्य लाभू दे. मला माझ्या माहेरच्या घराबरोबरच माझे सासरचे घरही धन्य करण्याचे भाग्य लाभू दे.’
देव, ब्राह्मण आणि अग्नीच्या साक्षीने गळ्यात घातल्या जाणाऱ्या मंगळसूत्राच्या दोन वाट्या तिला माहेर आणि सासरच्या कर्तव्याची सदैव जाणीव करून देत असतात. पतीच्या नावाने गळ्यात घातलेले मंगळसूत्र आणि कपाळीचे कुंकू हे ती कोणाची तरी पत्नी आहे, कोणीतरी हिचा पाठिराखा आहे, ती एकटी नाही, ती अबला नाही ह्याची खूण असते. ते तिच्या चारित्र्याचे अंगी चढविलेले एक संरक्षण कवच असते.
तिच्या कमरेची मेखला तिला सदैव कंबर कसून कर्तव्याच्या कामी सदैव दक्षतेने तू उभी राहा, हेच सांगत असते. त्या सोबत उद्या तुझ्या हाती येणाऱ्या नव्या घराच्या चाव्या ह्या एक नवी जबाबदारी, विश्वास टाकणार आहेत, त्यास तू पात्र होण्याचा प्रयत्न कर हेच तिला सांगत असतात.
नववधूच्या पायातले पैजण तिला जीवनातल्या नादमाधुर्याची ओळख करून देत असतात. तर तिच्या पायीची जोडवी ही नव्या घराच्या मर्यादा, काही गोष्टी ह्या कटाक्षाने करायला हव्यात हे ध्यानात घे, मर्यादेचे उल्लंघन करू नकोस, हेच सांगत असतात. हा साज, हे सौभाग्याचं लेणं ती मोठ्या आनंदाने आणि कौतुकाने अंगावर मिरवित असते.